“Bir şehir taşlarıyla değil, insanıyla ayakta kalır” diyor yazar M. Remzi Tanış; bu cümle aslında hem kitabın hem de Mardin’in özeti gibi. Ona kulak verirken bazen bir araştırmacının titizliğini, bazen bir bilgenin sabrını, bazen de bir çocuğun merakını gördüm. Tanış’a göre Mardin’i anlatmak; sadece tarihi değil, inancı, emeği, sevgiyi anlatmak demekti.
“Mardin taşlarını anlatıyor, insanlar ise ruhunu...” Mehmet Remzi Tanış, “Mardin’in 100’ü” adlı kitabında tam da bu insanları gün yüzüne çıkarıyor. Şehrin tarihine iz bırakmış 100 değerli ismin hayat hikâyelerini bir araya getiren Tanış ile kitabını ve Mardin’in ruhunu konuştuk.
İZ BIRAKMIŞ KİŞİLERİN HİKÂYELERİ UNUTULMAMALI
Kitabınız “Mardin’in 100’ü” oldukça kapsamlı bir çalışma. Bu fikir nasıl ortaya çıktı?
Mardin’le ilgili kitaplar, fotoğraf albümleri, sivil toplum raporları vardı; ancak hep taşlar, mimari ve arkeoloji ön plandaydı. Benim için eksik olan şey, o taşların arkasında yaşayan insanların ruhuna dokunan kişilerdi. Bu şehir yalnızca duvarlarından ibaret değildir; duvarların örülüşünü, çeşmenin suyunu, düğünlerin ve ağıtların ritmini veren insanlar vardır. Bunları yaşamış, iz bırakmış kişilerin hikâyeleri unutulmamalıydı. “Mardin’in 100’ü” fikri böyle ortaya çıktı: hem hafızayı tazelemek, hem de geleceğe bir kaynak bırakmak niyetiyle Mardin’i anlatıyor, Mardin üzerinden de başarılı insanları.
KENTİN SESİ OLANLARIN SESİ OLDUM
Kitapta yer alan kişileri seçerken hangi kriterleri göz önünde bulundurdunuz?
İsim seçimi, duvardaki taşları seçmek kadar hassastı; çünkü her seçimin bir vebali var. Öncelikli kriterim, Mardin’e somut veya sürekli katkı sunmuş olmasıydı. Bir eğitimci olarak nesiller yetiştirmiş olabilir, bir zanaatkâr olarak yok oluşun eşiğindeki bir tekniği yaşatmış olabilir, bir siyasi veya sivil toplum aktörü olarak kentin sesi olmuş olabilir. Bununla birlikte temsil kriteri çok önem taşıyordu: etnik, dini ve kültürel çeşitliliği yansıtmak istedim çünkü Mardin’in ruhu bu mozaikte saklı.
Kitap, sadece biyografilerden ibaret değil; Mardin’in kültürüne dair bir belgesel niteliği taşıyor. Bu yaklaşımı neden tercih ettiniz?
Mardin’de bir hayatın anlatılması, yalnızca doğum ve ölüm tarihlerini sıralamaktan ibaret olamazdı. Bir kişinin hikâyesi, yaşadığı dönemin ekonomisini, dilini, müziğini, inanç pratiklerini, komşuluk ilişkilerini ve göç hareketlerini içerir. Bu yüzden her kişiyi anlatırken mümkün olduğunca dönemin sosyal koşullarını, günlük yaşam pratiklerini, kullanılan nesneleri, sokakları ve hatta birçok şeyleri resmetmeye çalıştım. Bu yaklaşım, okurun yalnızca o kişiyi değil, o kişinin yaşadığı kenti de “duymasını” sağlıyor. Belgesel niteliği diye tanımladığınız şey de tam olarak bu. Mardin gibi çok katmanlı bir kültürün daha bütünlüklü anlaşılmasına yardımcı oluyor. Böylece okur, Mardin’i daha geniş bir perspektifle görebiliyor olacak.
Çalışma sırasında sizi en çok etkileyen hayat hikâyesi hangisiydi?
Bu gerçekten zor bir soru çünkü her hikâye kendi içinde değerli ve dokunaklıydı. Ama özellikle ruhunu yaşatan ve bunu modern dünyaya taşıyan, elini taşın altına koyan bazı isimlerin mücadeleleri beni derinden etkiledi. Onlar sayesinde Mardin’in kültürel hafızası bugün ayakta duruyor.
EVRENSELE AÇILAN KÖPRÜ
Kitap sadece Mardinliler için mi, yoksa tüm Türkiye ve dünyaya hitap eden bir eser mi?
Bu kitap kesinlikle yerelden evrensele açılan bir köprü kuruyor. Detaylar Mardin’e özgü; dil, yemek, mimari, anekdotlar ama insanlık hâlleri evrensel. Emek, kayıp, fedakârlık, dayanışma. Ve daha nicesi... Okuyucu nerede olursa olsun, bir insanın yaşam öyküsü aracılığıyla bir kentin ruhuna tanıklık edebilir. Ayrıca kitap, kültürlerarası çalışmalara, antropolojiye, yerel tarih araştırmalarına ilgi duyan akademik çevrelere de kaynak olabilecek bir yapıda kurgulandı. Yurt dışında yaşayan diasporadaki Mardinliler içinse, kimlik ve aidiyet duygusunu tazeleyecek bir belge niteliği taşıdığını görüyorum.
KÜLTÜRÜN VE EMEĞİN DEĞERİ ANLAŞILSIN
Kitabınızı okuyan biri sizce nasıl bir duygu ile sayfayı kapatmalı?
Kitabı kapatırken hissetmesini umduğum karma bir duygu var. Mardin sadece taş şehir değildir; o taşların arkasında alın teri, göz nuru, dualar ve hayaller vardır. Öncelikle Mardin’in ruhunu sonrada her insanın bir iz bıraktığını, kültürün ve emeğin değerini anlamalarını. Bu kenti ayakta tutan insanların emeğine karşı ve nihayet güçlü bir sorumluluk hissi “ben de kendi köklerime, kendi çevreme ne verebilirim?” sorusuyla. Ayrıca umudun da kalmasını isterim. Belleği canlı tutmak mümkün; gençlerin sahip çıkmasıyla kültürler korunabilir ve yeniden yorumlanabilir. En çok istediğim şey, okurun Mardin’i sadece fotoğraflardan ibaret görmemesi; o taşların arkasındaki sesleri, kokuları ve insanların dokunuşlarını hissetmesi. Ve hatta hangi şehirlerde olursa olsunlar, kendi köklerine de farklı bir gözle bakmaya başlasınlar istiyorum.
Gelecek projeleriniz arasında benzer çalışmalar olacak mı?
Evet, bu çalışma bir başlangıç olarak düşünülmüş bir serinin parçası. İlk kitap, Mardin’in genel bir tanıtımıydı; “Mardin’in 100’ü” ise yaşayan değerlerden oluşan bir koleksiyon. Planlanan üçüncü kitap ise “Mardin Yitirdiğimiz Değerler” başlığını taşıyacak. Özellikle senin dediğin gibi bu serinin bir belgesel formuna dönüşmesi hedefim var görsel anlatım, sözlü tarihle birleştiğinde etkisi çok daha güçlü olacaktır. Bu işler hem zaman hem de yerel işbirlikleri gerektiriyor; bu yüzden projeleri adım adım şekilde sürdürmeyi planlıyorum. Hatta Türkiye’nin her köşesinde benzer hikâyeler var ve bunlar da belki bir başka yazar arkadaşımız tarafından kaybolmadan gün yüzüne çıkarılacaktır.
BARIŞSEVER MEDENİYET RUHUNA...
Söyleşimizin sonunda Mehmet Remzi Tanış, kitabının ardındaki duyguyu şu sözlerle özetliyor: “ Mardin’in özünde taşıdığı barışsever medeniyet ruhuna... Kürt’üyle, Türk’üyle, Arap’ıyla, Süryani’siyle, Ezidi’siyle, Ermeni’siyle, tüm aşiretleri ve renkleriyle Mardin’i Mardin yapanlara kitabı armağan ediyorum.
